Hiç tanıdık gelmemesi gerektiğini bilseniz bile bir durumun çok tanıdık geldiği hissine kapıldıysanız, örneğin bir şehirde ilk kez seyahat ediyormuşsunuz gibi, muhtemelen deja vu yaşamışsınızdır. .
Fransızca’da “zaten görülmüş” anlamına gelen Déjà vu, nesnel yabancılığı – bol kanıtlara dayanarak bildiğiniz, bir şeyin aşina olmaması gerektiğini – öznel aşinalık ile – zaten tanıdık olduğu hissini birleştirir.
2004’te yayınlanan bir makaleye göre, dejavu üzerine 50’den fazla anket, bireylerin yaklaşık üçte ikisinin bunu yaşamları boyunca en az bir kez deneyimlediğini ve birçoğunun birden fazla deneyim bildirdiğini ileri sürdü. Bildirilen bu sayı, insanlar dejavu’nun ne olduğunun daha fazla farkına vardıkça artıyor gibi görünüyor.
Çoğu zaman, déjàvu, gördükleriniz açısından tanımlanır, ancak görmeyle ilgili değildir ve doğuştan kör olan insanlar bile bunu deneyimleyebilir.
Deja Vu’yu ölçmek
Dejavu’yu laboratuvarda incelemek zordur, çünkü bu geçici bir deneyimdir ve ayrıca bunun için açıkça tanımlanabilir bir tetikleyici yoktur. Yine de araştırmacılar, öne sürdükleri hipotezlere dayanarak fenomeni incelemek için çeşitli araçlar kullandılar. Araştırmacılar katılımcılara anket yapabilir; muhtemelen ilgili süreçleri, özellikle de bellekle ilgili olanları inceleyin; veya dejavu’yu araştırmak için başka deneyler tasarlayın.
Dejavu’yu ölçmek zor olduğu için, araştırmacılar bunun nasıl çalıştığına dair birçok açıklama öne sürdüler. Aşağıda daha belirgin hipotezlerden birkaçı bulunmaktadır.
Bellek Açıklamaları
Déjà vu’nun bellek açıklamaları, daha önce bir durum ya da buna çok benzeyen bir şey yaşadığınız fikrine dayanır, ancak yaşadığınızı bilinçli olarak hatırlamazsınız. Bunun yerine, onu bilinçsizce hatırlarsınız , bu yüzden nedenini bilmeseniz bile size tanıdık gelir.
Tek öğe aşinalık
Tek elemanlı aşinalık hipotezi, sahnenin bir unsuru size tanıdık geliyorsa ama siz onu bilinçli olarak tanımıyorsanız, déjà vu’yu deneyimlemenizi önerir, çünkü sanki sokakta berberinizi görüyormuşsunuz gibi farklı bir ortamdadır.
Beyniniz, siz onları tanımasanız bile berberinizi tanıdık bulur ve bu aşinalık hissini tüm sahneye genelleştirir. Diğer araştırmacılar da bu hipotezi birden fazla öğeye genişletti.
Gestalt aşinalığı
Gestalt aşinalık hipotezi, bir sahnede öğelerin nasıl düzenlendiğine ve benzer bir düzende bir şey yaşadığınızda deja vu’nun nasıl gerçekleştiğine odaklanır. Örneğin, arkadaşınızın resmini daha önce oturma odasında görmemiş olabilirsiniz, ama belki arkadaşınızın oturma odası gibi düzenlenmiş bir oda görmüşsünüzdür – kitaplığın karşısında kanepenin üzerinde asılı bir tablo. Diğer odayı hatırlayamadığınız için déjà vu yaşarsınız.
Gestalt benzerlik hipotezinin bir avantajı, daha doğrudan test edilebilmesidir. Bir çalışmada , katılımcılar sanal gerçeklikteki odalara baktılar, ardından yeni bir odanın ne kadar tanıdık olduğu ve déjà vu yaşadıklarını hissedip hissetmedikleri soruldu.
Araştırmacılar, eski odaları hatırlayamayan çalışma katılımcılarının yeni bir odanın tanıdık olduğunu ve yeni oda eski odalara benziyorsa deja vu yaşadıklarını düşünme eğiliminde olduklarını buldular. Ayrıca, yeni oda eski bir odaya ne kadar benzerse, bu derecelendirmeler o kadar yüksekti.
Nörolojik Açıklamalar
Spontan beyin aktivitesi
Bazı açıklamalar, déjà vu’nun, şu anda deneyimlemekte olduğunuz şeyle ilgisi olmayan spontan beyin aktivitesi olduğunda deneyimlendiğini öne sürer. Beyninizin hafızayla ilgili kısmında bu olduğunda, yanlış bir aşinalık hissine sahip olabilirsiniz.
Bazı kanıtlar , beynin hafızayla ilgili bölümünde anormal elektriksel aktivite meydana geldiğinde, temporal lob epilepsisi olan bireylerden gelir . Bu hastaların beyinleri, ameliyat öncesi değerlendirmenin bir parçası olarak elektriksel olarak uyarıldığında, déjà vu yaşayabilirler.
Bir araştırmacı , bir şeyi tanıdık olarak tanımlamaya yardımcı olan parahipokampal sistem rastgele ateşlendiğinde ve olmaması gerektiği halde bir şeyin tanıdık olduğunu düşündürdüğünde déjà vu yaşadığınızı öne sürüyor.
Diğerleri , déjà vu’nun tek bir aşinalık sistemine izole edilemeyeceğini, bunun yerine hafızada yer alan çoklu yapıları ve bunlar arasındaki bağlantıları içerdiğini söyledi.
Sinirsel iİetim Hızı
Diğer hipotezler, bilginin beyninizde ne kadar hızlı hareket ettiğine dayanmaktadır. Beyninizin farklı alanları, dünyayı anlamlandırmanıza yardımcı olmak için bilgileri bir araya getiren “üst düzey” alanlara bilgi iletir. Bu karmaşık süreç herhangi bir şekilde kesintiye uğrarsa -belki bir parça bir şeyi normalden daha yavaş veya daha hızlı gönderir- o zaman beyniniz çevrenizi yanlış yorumlar.
Hangi Açıklama Doğru?
Yukarıdaki hipotezlerin ortak bir yönü var gibi görünse de, déjà vu için bir açıklama belirsizliğini koruyor: bilişsel işlemde geçici bir hata. Şimdilik, bilim adamları, doğru açıklamadan daha emin olmak için deja vu’nun doğasını daha doğrudan araştıran deneyler tasarlamaya devam edebilirler.
Kaynaklar:
- Dilin ucundaki durum
- Tip-of-the-tongue states and related phenomena. Ed. Bennett L. Schwartz and Alan S. Brown. Cambridge University Press. New York, NY 2014. http://www.cambridge.org/gb/academic/subjects/psychology/biological-psychology/tip-tongue-states-and-related-phenomena?format=HB
- C. Moulin. The cognitive neuropsychology of déjà vu. Part of the Essays in Cognitive Psychology series. Psychology Press. New York, NY 2018. https://www.routledge.com/The-Cognitive-Neuropsychology-of-Deja-Vu/Moulin/p/book/9781138696266
- Bartolomei, F., Barbeau, E., Gavaret, M., Guye, M., McGonigal, A., Régis, J., and P. Chauvel. “Cortical stimulation study of the role of rhinal cortex in déjà vu and reminiscence of memories.” Neurology, vol. 63, no. 5, Sept. 2004, pp. 858-864,doi:10.1212/01.wnl.0000137037.56916.3f.
- J. Spatt. “Déjà vu: possible parahippocampal mechanisms.” The Journal of Neuropsychiatry & Clinical Neurosciences, vol. 14, no. 1, 2002, pp. 6-10,doi:10.1176/jnp.14.1.6.
- Cleary, A. M., Brown, A. S., Sawyer, B.D., Nomi, J.S., Ajoku, A.C., and A. J. Ryals. “Familiarity from the configuration of objects in 3-dimensional space and its relation to déjà vu: a virtual reality investigation.” Consciousness and Cognition, vol. 21, no. 2, 2012, pp. 969-975,doi:10.1016/j.concog.2011.12.010.
- A. S. Brown. The déjà vu experience. Part of the Essays in Cognitive Psychology series. Psychology Press. New York, NY 2004. https://www.routledge.com/The-Deja-Vu-Experience/Brown/p/book/9780203485446
- A. S. Brown. “A review of the déjà vu experience.” Psychology Bulletin, vol. 129, no. 3, 2003, pp. 394-413.doi:10.1037/0033-2909.129.3.394.
- Bartolomei, F., Barbeau, E. J., Nguyen, T., McGonigal, A., Régis, J., Chauvel, P., and F. Wendling. “Rhinal-hippocampal interactions during déjà vu.” Clinical Neurophysiology, vol. 123, no. 3, March 2012, pp. 489-495.doi:10.1016/j.clinph.2011.08.012
Asıl Kaynaktan çevrilmiştir: Lim, Alane. “Déjà Vu: The Science Behind the Eerie Feeling of Familiarity.” ThoughtCo, Oct. 29, 2020, thoughtco.com/causes-of-deja-vu-4159448.
İlk yorum yapan siz olun